Thiếu máu do thiếu sắt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Thiếu máu do thiếu sắt là gì?

Thiếu máu do thiếu sắt là tình trạng xảy ra khi cơ thể không có đủ chất sắt để sản xuất hemoglobin – một protein quan trọng trong hồng cầu, giúp vận chuyển oxy đến các mô và cơ quan trong cơ thể. Khi không có đủ sắt, cơ thể không thể tạo ra đủ hồng cầu khỏe mạnh, dẫn đến tình trạng thiếu máu.

Sắt đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể con người. Nó không chỉ là thành phần chính của hemoglobin mà còn tham gia vào nhiều quá trình sinh hóa khác. Sắt được lưu trữ chủ yếu ở gan và cơ, sẵn sàng được sử dụng khi cơ thể cần. Tuy nhiên, khi lượng sắt dự trữ này cạn kiệt và không được bổ sung kịp thời, tình trạng thiếu máu do thiếu sắt sẽ xảy ra.

Nguyên nhân gây thiếu máu do thiếu sắt

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu máu do thiếu sắt. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến nhất:

1. Mất máu: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu do thiếu sắt. Mất máu có thể xảy ra do:
   • Kinh nguyệt kéo dài hoặc ra nhiều máu ở phụ nữ
   • Chảy máu đường tiêu hóa do loét dạ dày, bướu đại tràng hoặc ung thư ruột kết
   • Sử dụng thường xuyên các loại thuốc giảm đau như aspirin, ibuprofen hoặc naproxen
   • Chảy máu đường tiết niệu
   • Chấn thương hoặc phẫu thuật
2. Chế độ ăn uống thiếu sắt: Không nạp đủ sắt từ thực phẩm cũng là một nguyên nhân phổ biến. Điều này thường xảy ra ở:
   • Người ăn chay hoặc ăn kiêng
   • Trẻ em đang trong giai đoạn phát triển
   • Người già có chế độ ăn uống kém đa dạng
3. Khả năng hấp thu sắt kém: Một số người gặp khó khăn trong việc hấp thu sắt từ thực phẩm do:
   • Phẫu thuật đường ruột (như phẫu thuật thu nhỏ dạ dày)
   • Các bệnh về đường ruột như bệnh Celiac hoặc bệnh Crohn
   • Sử dụng thuốc giảm axit dạ dày
4. Tăng nhu cầu sắt: Một số giai đoạn trong cuộc sống cần nhiều sắt hơn bình thường, bao gồm:
   • Thời kỳ mang thai
   • Giai đoạn tăng trưởng ở trẻ em và thanh thiếu niên
   • Vận động viên chuyên nghiệp
5. Hiến máu thường xuyên: Những người hiến máu quá thường xuyên mà không bổ sung đủ sắt cũng có nguy cơ cao bị thiếu máu do thiếu sắt.

Triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt

Triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt thường phát triển từ từ và có thể không được nhận ra cho đến khi tình trạng trở nên nghiêm trọng. Dưới đây là một số dấu hiệu và triệu chứng phổ biến:

1. Mệt mỏi và suy nhược: Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Người bệnh thường cảm thấy kiệt sức và thiếu năng lượng.
2. Khó thở: Khi cơ thể không có đủ oxy, bạn có thể cảm thấy khó thở, đặc biệt là khi gắng sức.
3. Nhịp tim nhanh hoặc không đều: Tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu chứa ít oxy hơn đến các cơ quan.
4. Da xanh xao: Do thiếu hemoglobin, da có thể trở nên nhợt nhạt hơn bình thường.
5. Đau đầu và chóng mặt: Thiếu oxy có thể gây ra những triệu chứng này, đặc biệt khi đứng dậy nhanh.
6. Lạnh tay chân: Cơ thể ưu tiên cung cấp máu cho các cơ quan quan trọng, khiến tay chân có thể cảm thấy lạnh.
7. Móng tay giòn và dễ gãy: Thiếu sắt có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của móng tay.
8. Hội chứng Pica: Một số người có thể có ham muốn ăn những thứ không phải thức ăn như đất, đá hoặc băng.
9. Viêm lưỡi và nứt khóe miệng: Thiếu sắt có thể gây ra những vấn đề này ở miệng.
10. Rụng tóc bất thường: Thiếu sắt có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của tóc.

Nếu bạn nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào trong số này, đặc biệt là khi chúng kéo dài, hãy đến gặp bác sĩ để được kiểm tra và chẩn đoán chính xác.

Chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt

Để chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt, bác sĩ thường sẽ thực hiện một số xét nghiệm sau:

1. Xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC): Đây là xét nghiệm cơ bản nhất để đánh giá số lượng, kích thước và hình dạng của các tế bào máu.
2. Xét nghiệm ferritin huyết thanh: Ferritin là một protein lưu trữ sắt trong cơ thể. Nồng độ ferritin thấp chỉ ra tình trạng thiếu sắt.
3. Xét nghiệm sắt huyết thanh: Đo lường lượng sắt trong máu.
4. Xét nghiệm độ bão hòa transferrin: Đánh giá khả năng vận chuyển sắt của cơ thể.
5. Xét nghiệm phân tìm máu ẩn: Để kiểm tra xem có chảy máu trong đường tiêu hóa hay không.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm khác như sinh thiết tủy xương hoặc nội soi đường tiêu hóa để tìm nguyên nhân gây thiếu máu.

Điều trị thiếu máu do thiếu sắt

Điều trị thiếu máu do thiếu sắt thường tập trung vào hai mục tiêu chính: bổ sung sắt và điều trị nguyên nhân gốc rễ. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

1. Bổ sung sắt:
   • Viên uống bổ sung sắt: Đây là phương pháp phổ biến nhất. Bệnh nhân thường được kê đơn viên sắt uống hàng ngày trong 3-6 tháng.
   • Tiêm sắt: Trong trường hợp không thể dung nạp viên uống hoặc cần bổ sung sắt nhanh chóng, bác sĩ có thể chỉ định tiêm sắt.
2. Điều chỉnh chế độ ăn:
   • Tăng cường thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, cá, trứng, rau lá xanh đậm, đậu và các loại hạt.
   • Kết hợp thực phẩm giàu vitamin C để tăng hấp thu sắt.
3. Điều trị nguyên nhân:
   • Nếu thiếu máu do mất máu, cần tìm và điều trị nguyên nhân gây mất máu.
   • Trong trường hợp do bệnh đường tiêu hóa, cần điều trị bệnh gốc để cải thiện khả năng hấp thu sắt.
4. Truyền máu:
   • Trong các trường hợp thiếu máu nghiêm trọng, bệnh nhân có thể cần truyền máu để nhanh chóng cải thiện tình trạng thiếu máu.
5. Theo dõi và tái khám:
   • Bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ để đảm bảo điều trị hiệu quả và ngăn ngừa tái phát.

Phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt

Phòng ngừa luôn tốt hơn chữa trị. Dưới đây là một số biện pháp giúp phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt:

1. Chế độ ăn cân bằng:
   • Đảm bảo ăn đủ thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, cá, trứng, rau lá xanh đậm, đậu và các loại hạt.
   • Kết hợp thực phẩm giàu vitamin C trong bữa ăn để tăng hấp thu sắt.
2. Bổ sung sắt cho các đối tượng có nguy cơ cao:
   • Phụ nữ mang thai nên uống vitamin tổng hợp có chứa sắt.
   • Trẻ em đang trong giai đoạn phát triển nhanh có thể cần bổ sung sắt theo chỉ định của bác sĩ.
3. Kiểm tra sức khỏe định kỳ:
   • Thực hiện xét nghiệm máu định kỳ để phát hiện sớm tình trạng thiếu sắt.
4. Điều trị các bệnh lý nền:
   • Nếu bạn mắc các bệnh lý ảnh hưởng đến hấp thu sắt, hãy điều trị chúng một cách hiệu quả.
5. Hạn chế sử dụng các chất ức chế hấp thu sắt:
   • Tránh uống trà, cà phê hoặc rượu cùng bữa ăn vì chúng có thể làm giảm hấp thu sắt.

Chế độ ăn uống cho người thiếu máu do thiếu sắt

Một chế độ ăn uống phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và hỗ trợ điều trị thiếu máu do thiếu sắt. Dưới đây là một số thực phẩm giàu sắt nên có trong thực đơn hàng ngày:

Thịt đỏ và nội tạng: Thịt bò, thịt cừu, thịt lợn, gan, thận, tim

Hải sản: Cá (đặc biệt là cá mòi, cá ngừ, cá hồi), hàu, tôm, cua

Gia cầm: Thịt gà, thịt vịt